Aktivitas Antibakteri Ekstrak Temulawak (Curcuma xanthorrhiza) dan Bakteriosin Bifidobacterium longum terhadap Salmonella typhi

Authors

  • Vinsa Cantya Prakasita Fakultas Bioteknologi, Universitas Kristen Duta Wacana
  • Jessika Ilham
  • Charis Amarantini Fakultas Bioteknologi, Universitas Kristen Duta Wacana

Keywords:

antibacterial, Bifidobacterium longum bacteriocin, turmeric ethanol extract, Salmonella typhi

Abstract

Demam tifoid merupakan penyakit infeksi yang disebabkan oleh Salmonella typhi yang menyerang sistem pencernaan. Infeksi Salmonella ini menyebabkan morbiditas dan mortalitas yang signifikan di seluruh dunia. Penyakit ini dapat diatasi dengan antibiotik, namun saat ini sudah banyak terjadi resistensi antibiotik sehingga penggunaannya kurang efektif. Temulawak merupakan salah satu tanaman yang digunakan sebagai obat tradisional di Indonesia yang memiliki banyak manfaat kesehatan. Bacteriocin memiliki aktivitas antimikroba terhadap bakteri patogen. Oleh karena itu, penelitian ini bertujuan untuk mengetahui aktivitas daya hambat ekstrak etanol temulawak dan bakteriosin Bifidobacterium longum terhadap pertumbuhan S. typhi. Ekstraksi temulawak dilakukan dengan metode maserasi dengan pelarut etanol. Skrining fitokimia dengan berbagai reagen dilakukan untuk mengetahui senyawa yang ada di dalamnya. Kadar total fenolik diukur dengan menggunakan persamaan regresi yang dibandingkan dengan asam galat. Bakteriosin B. longum diperoleh dengan cara menambahkan NaOH pada supernatan hasil panen dan memanaskannya pada suhu tinggi. Uji aktivitas daya hambat ekstrak etanol temulawak (EET) dan bakteriosin B. longum (BBl) dilakukan dengan metode difusi disk. EET mengandung alkaloid, saponin, terpenoid, flavonoid, dan fenol dengan kadar total fenol 30,73 ± 2,81 mg GEA/g. EET memiliki aktivitas daya hambat yang rendah hingga sedang, sedangkan BBl memiliki aktivitas daya hambat yang rendah terhadap S. typhi.

References

Akinola, A.A., Ahmad, S., & Maziah, M. (2014). Total anti-oxidant capacity, flavonoid, phenolic acid and polyphenol content in ten selected species of Zingiberaceae rhizomes. African Journal of Traditional, Complementary and Alternative Medicines, 11(3), 7-13.

Al-Rubiay, K.K., Jaber, N.N., Al-Mhaawe B.H., & Alrubaiy, L.K. (2008). Antimicrobial Efficacy of Henna Extracts. Oman Medical Journal, 23(4), 253-256.

Arboleya, S., Watkins, C., Stanton, C., & Ross, R. P. (2016). Gut Bifidobacteria Populations in Human Health and Aging. Front. Microbiol, 7, 1-9.

Arsa, A.K. & Achmad, Z. (2020). Ekstraksi Minyak Atsiri dari Rimpang Temu Ireng (Curcuma eruginosa Roxb) dengan Pelarut Etanol dan N-Hexana.

Jurnal Teknologi Technoscientia, 13 (1), 83-94.

Ashurst, J.V., Truong, J., & Woodbury, B. (2018). Salmonella typhi. Treasure Island. Stat Pearls Publishing.

Baloch, M. N., Siddiqi, R., Erum, H. & Zia, M. (2015). Exploration of probiotic potential in indigenous lactic acid bacteria. International Journal of

Current Research, 7(3), 13431-13436.

Batt, C.A. & Tortorello, M.L. (2014). Encyclopedia Food Microbiology II. USA, Elsevier

Bhalekar, M.R., Madgulkar, A.R., & Kadam, G.J. (2015). Evaluation of Gelling Agent for Clindamycin Phosphate Gel, World J. Pharm. Pharmaceutic. Sci., 4(7), 2022- 2033.

Bolouri, M., Sadiki, M., & Ibnsouda, K.S. (2015). Methods for in Vitro Evaluating Antimicrobial Activity: A Review. Journal of Pharmaceutical Analysis,

-10.

BPS. (2022). Produksi Tanaman Biofarmaka (Obat) 2020-2022. Jakarta, Indonesia

Chang, M.S., Woo, J.H., & Kim, S. (2019). Management of Typhoid Fever–Clinical and Historical Perspectives in Korea. Infection & chemotherapy, 51(3), 330-335.

Compean, K.L. & Ynalvez R.A. (2014). Antimicrobial Activity of Plant Secondary Metabolites: A Review, Reserach of Medical Plant. pp. 1-10

Crump, J.A., Luby, S.P., & Mintz, E.D. (2004). The global burden of typhoid fever. Bulletin of the World Health Organization, 82(5), 346-353.

Davis, W.W., Stout, T.R. (1971). Disc plate method of microbiological antibiotic assay. I. Factors influencing variability and error. Appl Microbiol.22(4), 659-65. doi: 10.1128/am.22.4.659-665.1971. PMID: 5002143; PMCID: PMC376382.

Depkes RI. (2000). Parameter Standar Umum Ekstrak Tumbuhan Obat Cetakan Pertama. Jakarta: Depkes RI. pp: 9-13.

Deshmukh, P.V. & Thorat, P.R. (2013). Isolation And Extraction of Bacteriocins Produced by Lactic Acid Bacteria Isolated From Raw Milk Samples.Indian Streams Research Journal, 9(3), 1-7.

Dicky, A. & Apriliana, E. (2016). Efek Pemberian Ekstrak Temulawak (Curcuma Xanthorrhiza Roxb) terhadap D a y a H a m b a t P e r t u m b u h a n Staphylococcus aureus dan Escherichia coli secara In Vitro. JK Unila, 1(2), 308-312.

Estrela, C., Sydney, G.B., Bammann, L.L., & Felippe, Jr. O. (1995). Mechanism of Action Calcium and Hydroxyl Ions of Calcium Hydroxide on Tissue and Bacteria, Brazil. Dent. J., 6(2), 85-90.

Faradina, A. S., Mastra, N., & Karta, I. W. (2019). Uji Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Akar Encok (Plumbago zeylanica L.) terhadap Pertumbuhan

Pseudomonas aeruginosa secara In Vitro. Jurnal Portelkes, 7(2).

Hadi, D.K., Erina, Rinidar, Fakhrurrazi, Rosmaidar, dan Sayuthi, A. (2019). Daya Hambat Ekstrak Etanol Daun Mengkudu (Morinda citrifolia L.) terhadap Pertumbuhan Salmonella sp. dan Escherichia coli. Jurnal Ilmiah Mahasiswa Veteriner, 2, 87–97.

Halim, M.R., Tan, M.S., Ismail, S., & Mahmud, R. (2012). Standardization and Phytochemical Studies of Curcuma xanthorrhiza Roxb. International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences, 4(3), 606-610.

Harbone, J.B. (1987). Metode Fitokimia: Penentuan Cara Modern Menganalisa T u m b u h a n . T e r b i t a n K e d u a . Terjemahan: Kosasih Padmawinata dan Iwang Soediro. ITB: Bandung.

Harborne, J.B. (1996). Metode fitokimia. Terbitan Kedua. Terjemahan Kokasih Padmawinata dan Iwang Soediro. ITB, Bandung.

Hart, H., L.E. Craine, & D.J. (2003). Hart. Kimia Organik. Jakarta: Erlangga. pp, 65-82.

Heinrich, M. (2009). Farmakognosi dan fittoterapi. Jakarta: EGC. pp, 90-101

Hidayah, N., Windani, I., & Hasanah, U. (2019). Analisis biaya dan produksi simplisia temulawak (curcumae rhizoma) di desa semagung kecamatan bagelen kabupaten purworejo. Jurnal Riset Agribisnis dan Peternakan, 4(2), 1-10

Kemenkes RI. (2018). Balai Tekhnik Kesehatan Lingkungan dan Pengendalian Penyakit (BTKLPP) Kelas I Medan, No. 15. Medan: Btklpp Medan

Kemenkes RI. (2021). Profil Kesehatan Indonesia 2020. Jakarta: Kemenkes.

Kemenkes RI. (2023). Temulawak Ditetapkan Sebagai Tanaman Obat Unggulan Indonesia. Jakarta: Kemenkes.

Lendon, K. Mc. & Stenard, B.T. (2023). Salmonella typhi. Treasure Island. StatPearls Publishing

Levani, Y., & Prastya, A.D. (2020). Demam Tifoid: Manifestasi Klinis, Pilihan Terapi Dan Pandangan Dalam Islam. Al-Iqra Medical Journal: Jurnal Berkala Ilmiah Kedokteran, 3(1), 10-16.

Marjoni M.R., Afrinaldi, & Novita A.D. (2015). Kandungan Total Fenol dan Aktivitas Antioksidan Ekstrak Air Daun Kersen (Muntingia calabura L.). Jurnal Kedokteran YARSI 23, 187-196.

Martinez, F.A.C., Eduardo, M.B., Attilio, C., Paul, D.C., & Ricardo, P.S.O. (2013). Bacteriocin Production by Bifidobacterium spp. A Review. Biotechnology Advances, 31, 482-488.

Masyithah, N.Z., Herman & Rijai, L. (2015). Aktivitas Antibakteri Ekstrak Daun Pacar (Lawsonia inermis L.). Jurnal Sains dan Kesehatan, 1(1), 21-28.

Meteab, B.K. & Abed, A.A. (2018). Isolation and identification of Salmonella serotypes in poultry. Al-Sadisyah Journal of Veterinary Medicine Sciences, 16(3), 75-80.

Meutia, Y. R. (2011). Bakteriosin: Pengawet Alami Asal Bakteri Asam Laktat. Klasifikasi, Teknik Skrining dan Purifikasi serta Peluang Aplikasinya pada Industri Pangan. Warta IHP, 28(1), 38-49.

National Institute for Communicable Diseases (NICD). (2022). Enteric fever (typhoid and paratyphoid fever): Recommendations for diagnosis, management and public health response. Enteric Fever Guidelines, June 2022.

Orak, H. (2006). Total antioxidant activities, phenolics, anthocyanins, polyphenol oxidase activities in red grape varieties. Electronic Journal of Polish

Agricultural University Food Science and Technology. 9, I17-118.

Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2016). Antimicrobial Resistance. Paris, France.

Prakasita, V.C., Asmara, W., Widyarini, S . , W a h y u n i , A . E . T . H . ( 2 0 1 9 ) . Combinations of herbs and probiotics as an alternative growth promoter: An in vitro study, Veterinary World, 12(4), 614-620

Putri, I., Jannah, S.N, & Purwantisari, S. (2020). Isolation and Characterization of Lactic Acid Bacteria from Apis mellifera and Their Potential as Antibacterial Using in Vitro Test Against Growth of Listeria monocytogenes and Eschrichia coli. NICHE Journal of Tropical Biology, 3(1), 26-34

Raharti, I., Yuniarti, E., & Handayani, E.W. (2022). Gambaran Peresepan Antibiotik, Biaya, Efektifitas Terapi Pasien Demam Tifoid Rawat Inap RS Palang Biru Kutoarjo: The Image of Prescribing Antibiotics, Cost, Effectiveness of Therapy Thypod Fever Inpatient at Palang Biru Hospital Kutoarjo. Jurnal Sains dan Kesehatan, 4(2), 176-180.

Rahmat, E., Lee, J., & Kang, Y. (2021). Javanese Turmeric (C u r c u m a xanthorrhiza Roxb.): Ethnobotany, Phytochemistry, Biotechnology, and Pharmacological Activities. EvidenceBased Complementary and Alternative Medicine, 2021: e9960813.

Ramos, C. L., Thorsen, L., Schwan, R. F., & Jespersen, L. (2013). Strain-specific probiotics properties of Lactobacillus fermentum, Lactobacillus plantarum and Lactobacillus brevis isolates from Brazilian food products. Food Microbiol. 36, 22–29. doi: 10.1016/j.fm.2013.03.010

Riley, M. & Chavan, M. (2007). Bacteriocins: Ecology and Evolution. 1st ed. Heidelberg: Springer.

Rukmana, R. (2004). Temu-temuan Apotik Hidup di Perkarangan. Yogyakarta: Kanisius.

Sam, S., Malik, A., Farmasi, F., & Indonesia, U.M. (2020). Penetapan Kadar Fenolik Total Dari Ekstrak Etanol Bunga Rosella Berwarna Merah (Hibiscus Sabdariffa L.). 3(2), 182–187.

Saptari, T. S., Bina, L. & Sayyidah, I.N. (2019). Kadar Fenolik dan Aktivitas Antioksidan Ekstrak Etanol Rumput Laut Coklat (Padina australis). Fitofarmaka, 9 (1), 1-8.

Suardana I.W., Ratnawati, B., Sumiarto, & Lukman, D.W. (2008). Deteksi keterkaitan keberadaan coliform, E. coli, dengan keberadaan agen zoonosis E. coli O157 dan E. coli O157:H7 pada feses manusia di Kabupaten Badung Provinsi Bali. Medicina. 39(3), 216-218

Supomo, Supriningrum, R., & Junaidi, R. (2016). Karakterisasi dan Skrining Fitokimia Daun Kerehau (Callicarpa longifolia Lamk.). Jurnal Kimia Mulawarman, 13, 89-96.

Wahyuni, W., & Karim, S. F. (2020). Uji aktivitas antibakteri ekstrak etanol daun kacapiring (Gardenia jasminoidesEllis) terhadap bakteri Streptococcus mutans. Jurnal Sains Dan Kesehatan, 2(4), 399-404.

Waterhouse, A. (1999). Folin-Ciocalteu micro method for total phenol in wine, Department of Viticulture & Enology University of California. Davis:152- 178.

Widyawati, P.S., Budianta, T.D.W., Kusuma, F.A., & Wijaya, E.V. (2014). Difference of Solvent Polarity to Phytochemical Content and Antioxidant Activity of Pluchea Indicia Less Leaves Extracts. International Journal of Pharmacognosy and Phytochemical Research, 6 (4), 850-855.

WHO. (2014). Antimicrobial Resistance: Global Report on Surveillance. Paris:

World Health Organization.WHO. (2018). Monitoring health for the SDGs, sustainable development goals. Switzerland: World Health Organization.

WHO. (2019). Thypoid. Switzerland: World Health Organization.

Zam, W. (2018). Gut Microbiota as a Prospective Therapeutic Target for Curcumin: A Review of Mutual Influence. Journal of Nutrition and Metabolism, 2018, 1-11

Downloads

Published

15-02-2024

How to Cite

Prakasita, V. C., Ilham, J. ., & Amarantini, C. (2024). Aktivitas Antibakteri Ekstrak Temulawak (Curcuma xanthorrhiza) dan Bakteriosin Bifidobacterium longum terhadap Salmonella typhi. SCISCITATIO, 5(1), 28–39. Retrieved from https://sciscitatio.ukdw.ac.id/index.php/sciscitatio/article/view/147